Artykuły i publikacje
"Światło w ciemności - droga do gwiazd" to tytuł pracy nadesłanej do nas przez Reginę Otto - autorkę projektu obserwatorium astronomicznego wraz z funkcją towarzyszącą – schroniska turystycznego. Jest to koncepcja zespół budynków zlokalizowanych w Bieszczadach, w Tarnawie Niżnej, których wizja została opracowana jako praca inżynierska. Jej celem było poruszenie problemu jakim jest zanieczyszczenie świetlne, a projektowana przestrzeń ma umożliwiać obserwacje obiektów astronomicznych, które ze względu na sztucznie rozświetlone niebo stają się coraz bardziej trudne do dostrzeżenia na nieboskłonie. Dokonana analiza koegzystencji architektury z astronomią, pozwoliła odzwierciedlić układ konstelacji Rysia (Lynx) w konstrukcji budynku obserwatorium. Całość założenia została wkomponowana w otaczający krajobraz. Zaprojektowane obiekty poza swoją funkcją użytkową pełnią również drogę do gwiazd. Architektura w tym znaczeniu nabiera znaczenia mistycznego, jako droga pomiędzy bezkresem kosmosu a Ziemią. Miejsce ma być ostoją dla turystów, naukowców oraz astronomów, którzy pragną obserwować i chronić dziedzictwo naturalne jakim jest, gwieździste niebo. W niniejszym artykule zachęcamy do zapoznania się z tym ciekawym opracowaniem autorstwa Reginy Otto, udostępnionym nam zarówno w formie artykułu jak i nagrania w ramach "Meetingów z teleskopami" Stowarzyszenia POLARIS- OPP. Promotorem pracy jest dr Beata Walicka-Góral.
Właściwa ochrona ciemnego nieba przed zanieczyszczeniem sztucznym światłem pozwala na podziwianie piękna otaczającego nas kosmosu. Zapewne wielu czytelników niejednokrotnie zastanawiało się co to za jasny obiekt widoczny jest w pobliżu Księżyca lub kiedy można zaobserwować wybraną planetę. Warto więc wiedzieć co i kiedy możemy zobaczyć.
Na niniejszej podstronie, publikujemy całoroczny spis wybranych, ciekawszych zjawisk astronomicznych obserwowalnych z terenu Polski (godziny dla Sopotni Wielkiej jako pierwszego w Polsce obszaru ochrony ciemnego nieba), oczywiście nie tylko na ciemnym niebie, ale możliwość ich podziwiania z dala od miast i źródeł sztucznego światła z pewnością nada im osobliwego uroku.
Wyjątek stanowią pozycje w tabeli zaznaczone na biało - to zjawiska widoczne na dziennym niebie, czyli przy obecności Słońca nad horyzontem.
Sprawdź wykaz miejsc ochrony ciemnego nieba w Polsce >>> Obszary CN-000.
Skontaktuj się z ich koordynatorami, bo być może organizowane są publiczne pokazy astronomiczne w wybranym terminie lub inne wydarzenia.
Rok 2024
Data |
Opis wydarzenia |
04.01.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Kwadrantydy (ZHR~80). |
08.01.2024 |
Widoczny Księżyc (13%) blisko Wenus, Merkurego i Antares (~godz. 06:45). |
11.01.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
12.01.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego przed wchodem Słońca (maksymalna elongacja zachodnia, 23°30’). |
14.01.2024 |
Widoczny Księżyc (14%) blisko Saturna (~godz. 17:30). |
18.01.2024 |
Widoczny Księżyc (57%) blisko Jowisza (~godz. 20:00). |
19.01.2024 |
Widoczny Księżyc (67%) blisko Urana (~godz. 19:30). |
20.01.2024 |
Widoczny Księżyc (76%) blisko Plejad (~godz. 17:30). |
27.01.2024 |
Widoczny Merkury blisko Marsa (~godz. 07:00). |
10.02.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
14.02.2024 |
Widoczny Księżyc (29%) blisko Jowisza (~godz. 19:00). |
15.02.2024 |
Widoczny Księżyc (40%) blisko Urana i Jowisza (~godz. 19:00). |
16.02.2024 |
Widoczny Księżyc (52%) blisko Plejad (~godz. 22:00). |
22.02.2024 |
Widoczna Wenus blisko Marsa (~godz. 06:00). |
08.03.2024 |
Widoczny Merkury blisko Neptuna (~godz. 17:30). |
10.03.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
11.03.2024 |
Widoczny Księżyc (2%) blisko Merkurego (~godz. 18:00). |
13.03.2024 |
Widoczny Księżyc (15%) blisko Jowisza i Urana (~godz. 19:00). |
14.03.2024 |
Widoczny Księżyc (25%) blisko Hiad i Plejad (~godz. 19:00). |
24.03.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego po zachodzie Słońca (maksymalna elongacja wschodnia, 18°42’). |
08.04.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
10.04.2024 |
Widoczny Księżyc (5%) blisko Jowisza i Urana (~godz. 20:00). Widoczny Mars blisko Saturna (~godz. 05:30). |
11.04.2024 |
Widoczny Księżyc (12%) blisko Plejad (~godz. 21:00). |
21.04.2024 |
Widoczny Jowisz blisko Urana (~godz. 20:00). |
22.04.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Lirydy (ZHR~18). |
29.04.2024 |
Widoczny Mars blisko Neptuna (~godz. 04:30). |
05.05.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Eta Akwarydy (ZHR~50). |
08.05.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
09.05.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego przed wchodem Słońca (maksymalna elongacja zachodnia, 26°21’). |
31.05.2024 |
Widoczny Księżyc (46%) blisko Saturna (~godz. 03:00). |
03.06.2024 |
Widoczny Księżyc (15%) blisko Marsa (~godz. 03:00). |
06.06.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
27.06.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Bootydy (ZHR~zmienne). |
28.06.2024 |
Widoczny Księżyc (60%) blisko Saturna i Neptuna (~godz. 02:00). |
30.06.2024 |
Przelot ISS obok Księżyca (~godz. 00:58 – dla Sopotni Wielkiej). |
02.07.2024 |
Widoczny Księżyc (17%) blisko Marsa, Urana i Plejad (~godz. 03:00). |
03.07.2024 |
Widoczny Księżyc (10%) blisko Jowisza i Plejad (~godz. 03:00). |
06.07.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
15 i 16.07.2024 |
Widoczny Mars blisko Urana i Plejad (~godz. 03:00). |
22.07.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego po zachodzie Słońca (maksymalna elongacja wschodnia, 26°56’). |
24.07.2024 |
Widoczny Księżyc (84%) blisko Saturna (~godz. 23:00). |
30.07.2024 |
Widoczny Księżyc (29%) blisko Marsa, Jowisza, Urana, Hiad i Plejad (~godz. 02:00). |
31.07.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Delta Akwarydy (ZHR~25). Widoczny Księżyc (20%) blisko Jowisza (~godz. 02:00). |
04.08.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. Mars blisko Jowisza i Hiad (~godz. 03:00). |
12.08.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Perseidy (ZHR~100). |
14 i 15.08.2024 |
Widoczny Mars blisko Jowisza (~godz. 02:00). |
21.08.2024 |
Zakrycie Saturna przez Księżyc (97%), (~godz. 05:35). |
25.08.2024 |
Widoczny Księżyc (55%) blisko Urana i Plejad (~godz. 23:30). |
26.08.2024 |
Przejście Księżyca (54%) na tle gromady Plejad (~godz. 03:30). |
28.08.2024 |
Widoczny Księżyc (33%) blisko Marsa i Jowisza (~godz. 01:30). |
01.09.2024 |
Widoczny Księżyc (3%) blisko Merkurego (~godz. 05:00). |
03.09.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
05.09.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego przed wschodem Słońca (maksymalna elongacja zachodnia, 18°03’). |
08.09.2024 |
Opozycja Saturna. |
17.09.2024 |
Widoczny Księżyc (100%) blisko Saturna (~godz. 20:00). |
18.09.2024 |
Częściowe zaćmienie Księżyca (~godz. 04:12). |
21.09.2024 |
Opozycja Neptuna. |
24.09.2024 |
Widoczny Księżyc (58%) blisko Jowisza (~godz. 03:00). |
25.09.2024 |
Widoczny Księżyc (47%) blisko Marsa (~godz. 04:00). |
02.10.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
08.10.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Drakonidy (ZHR~5). |
14.10.2024 |
Widoczny Księżyc (89%) blisko Saturna (~godz. 20:00). |
15.10.2024 |
Widoczny Księżyc (96%) blisko Neptuna (~godz. 20:00). |
17.10.2024 |
Pełnia – Super Księżyc (Księżyc najbliżej Ziemi w roku). Opozycja Urana. |
19.10.2024 |
Przejście Księżyca (92%) na tle gromady Plejad (~godz. 21:00). |
21.10.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Orionidy (ZHR~20). Widoczny Księżyc (82%) blisko Jowisza z bliskim przelotem ISS (~godz. 06:22 – dla Sopotni Wielkiej). |
23.10.2024 |
Widoczny Księżyc (54%) blisko Marsa, Polluksa i Kastora (~godz. 23:00). |
01.11.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
04.11.2024 |
Widoczny Księżyc (9%) blisko Wenus (~godz. 16:00). |
05.11.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Południowych Taurydów (ZHR~7). |
10.11.2024 |
Widoczny Księżyc (67%) blisko Saturna (~godz. 21:00). |
12.11.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Północnych Taurydów (ZHR~5). |
16.11.2024 |
Widoczny Księżyc (100%) blisko Urana i Plejad (~godz. 04:00). Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego po zachodzie Słońca (maksymalna elongacja wschodnia, 22°33’). |
17.11.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Leonidy (ZHR~10). Widoczny Księżyc (94%) blisko Jowisza (~godz. 21:00). |
21.11.2024 |
Widoczny Księżyc (69%) blisko Marsa i gromady M44 (~godz. 23:00). |
01.12.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
04.12.2024 |
Widoczny Księżyc (12%) blisko Wenus (~godz. 16:30). |
07.12.2024 |
Opozycja Jowisza. |
08.12.2024 |
Widoczny Księżyc (50%) blisko Saturna (~godz. 16:30). |
13.12.2024 |
Widoczny Księżyc (96%) blisko Plejad (~godz. 17:45). |
14.12.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Geminidy (ZHR~150). Widoczny Księżyc (99%) blisko Jowisza (~godz. 21:00). |
17.12.2024 |
Widoczny Księżyc (92%) blisko Marsa (~godz. 22:00). |
22.12.2024 |
Maksimum aktywności meteorów roju Ursydy (ZHR~10). |
25.12.2024 |
Najlepsze warunki do obserwacji Merkurego przed wchodem Słońca (maksymalna elongacja zachodnia, 22°02’). |
30.12.2024 |
Nów Księżyca, najlepsze warunki obserwacji ciemnego nieba. |
Wiosna to czas, gdy światła w ciągu doby mamy coraz więcej. Dzień staje się zauważalnie dłuższy i na te zmiany reagują zarówno rośliny, jak i zwierzęta. Aktywności organizmów żywych na zmiany okresów światła i ciemności zarówno w ciągu doby, jak i w ciągu roku nazywamy fotoperiodyzmem. Czy zatem zanieczyszczenie światłem może w istotny sposób zaburzać percepcję dnia i nocy u zwierząt?
Jedną z pierwszych oznak wydłużającego się na wiosnę dnia jest poranny śpiew ptaków. W Polsce zwykle zaczyna się on w połowie marca. W miastach oraz w miejscach o silnym zanieczyszczeniu światłem ptaki znacząco przyspieszają swoją aktywność wokalną. Na sztuczne światło w nocy szczególnie wrażliwe są gatunki o naturalnej najwcześniejszej aktywności dobowej, tj. kos Turdus merula oraz rudzik Erithacus rubecula. Gatunki te charakteryzują duże gałki oczne, dzięki czemu potrzebują mniej światła do żerowania i bycia aktywnym. W warunkach zanieczyszczenia światłem ptaki te potrafią przyspieszyć wokalizację nawet o miesiąc, ponadto także w ciągu doby szybciej przystępują do porannego chóru niż nich pozamiejscy pobratymcy. W polskich miastach powoli normą staje się nocna aktywność wokalna ptaków już w pierwszej połowie lutego. W ośrodkach miejskich światło nie jest jedynym czynnikiem przyspieszającym aktywność – dochodzą tutaj także inne czynniki antropogeniczne, takie jak hałas czy wyższa temperatura. Natomiast badania nad wpływem zanieczyszczenia światłem na ptaki w środowiskach pozamiejskich także wykazały istotny wpływ na cykle aktywności wokalnej u ptaków.
Wszystkie osoby zainteresowane problematyką nadmiaru sztucznego światła uzyskały nowe źródło wiedzy i narzędzie pomocne w edukacji na ten temat. Przygotowany przez członków Light Pollution Think Tank Poradnik multidyscyplinarny pt. „Zanieczyszczenie światłem. Identyfikacja i przeciwdziałanie”, to skondensowana, aktualna wiedza przekazana w przystępnej formie tekstowej i graficznej. Wśród autorów opracowania wymienić należy: prof. dr hab. Krystynę Skwarło-Sońtę z Uniwersytetu Warszawskiego, dr Sylwestra Kołomańskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego, dr inż. Annę Kołton z Uniwersytetu Rolniczego im. H. Kołłątaja w Krakowie, dr hab. Tomasza Ściężora z Politechniki Krakowskiej, dr inż. Przemysława Tabakę z Politechniki Łódzkiej czy mgr inż. Karolina Skorb z Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN oraz innych współautorów. Jednak think-tank zrzesza znacznie szersze grono osób wywodzących się z różnych środowisk, jak uczelnie wyższe, instytuty badawczo-rozwojowe, centra nauk, organizacje pozarządowe, podmioty samorządowe czy spółki gospodarcze.
Jednym z efektów działań podjętych przez LPTT jest niniejszy Poradnik oraz wcześniejsza kampania billboardowa czy konsultacje dokumentów ustawodawczych, planistycznych itp.
W czerwcu 2019r. ukazała się publikacja monografii pt. "Zanieczyszczenie światłem. Źródła, obserwacje, skutki", jako wydanie pokonferencyjne części autorów wystąpień z 2017 roku, które miały miejsce podczas VI OKZŚ w Warszawie. Wydanie publikacji pod redakcją Andrzeja Z. Kotarby, zostało sfinansowane ze środków Stowarzyszenia POLARIS-OPP w ramach Akcji "1% na astronomię" na rzecz ochrony ciemnego nieba w Polsce, oraz ze środków statutowych Centrum Badań Kosmicznych PAN. Wydanie zawiera kilka bardzo interesujących podejść do tematu, udowadniających iż zagadnienie zjawiska zwanego jako "light pollution" nie można traktować jedynie w kategorii problemu "braku widoczności gwiazd na nocnym niebie". Jest to również namacalny dowód, iż środowisko osób zajmujących się tym tematem w Polsce jest coraz szerze i coraz bardziej aktywne. Życzmy sobie tylko, aby wraz ze wzrostem liczby badaczy i naukowców, zwiększała się także ilość osób zainteresowanych czynną ochroną ciemnego nieba w naszym kraju, bowiem z tym drugim jest niestety aktualnie dosyć słabo...
Co Polacy wiedzą o zanieczyszczeniu sztucznym światłem? Niestety niewiele... przynajmniej tak donoszą badania opinii publicznej wykonane przez TNS Polska na zlecenie Ministerstwa Środowiska i choć jest to analiza opracowana pod koniec 2015 roku, nie ma co ukrywać, że nadal jest źle z naszą, krajową świadomości na temat uciążliwości światła. Działacze Programu Ciemne Niebo na każdym kroku spotykają się z niezrozumieniem tematu, błędnym utożsamianiem zjawiska z brakiem oszczędności energii elektrycznej, a nawet nagminnym spłycaniem problemu do rangi nieistniejących bądź nieistotnych. Tymczasem z roku na rok sztucznego światła przybywa zarówno na naszych ulicach, jak i podwórkach.
Jesienne wycieczki w poszukiwaniu ciemnego nieba i akcentów związanych z astronomią, można rozpocząć od lektury ciekawego artykułu autorstwa Roberta Szewczyka, ktory ukazał się w najnowszym numerze "Świat Kobiety. Siedlisko" wydawanego przez PHOENIX PRESS na licencji Wydawnictwa Bauer. Począwszy od strony nr 30 znajdziemy w nim opis zagrożeń środowiskowych związanych z brakiem naturalnej ciemności, porady jak zachować piękno nocnego firmamentu oraz szeroki opis miejsc, gdzie obserwacje gwiazd są najprzyjemniejsze dla oka. Znajdziemy tu także kompozycje ciekawych ujęć nocnego nieba jak i garść informacji kontaktowych do miejsc czy instytucji zajmujących się propagowaniem astronomii. Działaczy ciemnego nieba zapewne ucieszy również fakt, iż to kolejna już publikacja na ten temat w tegorocznej "prasie kolorowej", co może świadczyć o coraz większym zainteresowaniu tematyką "ochrony nocy".